Cá và sản phẩm thủy sản

Cá và các sản phẩm thủy sản là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Để đảm bảo chất lượng, an toàn thực phẩm và đáp ứng các yêu cầu của thị trường quốc tế, các doanh nghiệp trong ngành này cần tuân thủ nhiều tiêu chuẩn liên quan. Các tiêu chuẩn này không chỉ bao gồm các quy định của Việt Nam mà còn cả các tiêu chuẩn quốc tế, từ đó đảm bảo rằng sản phẩm thủy sản đáp ứng các yêu cầu khắt khe nhất. Những bài viết dưới đây sẽ phân tích một số tiêu chuẩn chính, bao gồm các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế liên quan đến cá và sản phẩm thủy sản, đặc biệt là các sản phẩm đông lạnh, đóng hộp, sơ chế và chế biến.

1. Tiêu chuẩn quốc gia Việt Nam

Tại Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn là cơ quan chủ quản chịu trách nhiệm ban hành các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm và chất lượng cho cá và sản phẩm thủy sản. Một số tiêu chuẩn nổi bật bao gồm:

• TCVN 5289:2006: Tiêu chuẩn này áp dụng cho sản phẩm thủy sản đông lạnh, quy định các yêu cầu kỹ thuật về chất lượng, quy trình bảo quản và điều kiện vận chuyển nhằm đảm bảo rằng sản phẩm giữ được chất lượng tốt nhất trước khi đến tay người tiêu dùng.
• TCVN 7266:2003: Tiêu chuẩn quy phạm thực hành đối với thủy sản đóng hộp. Bao gồm các yêu cầu về nguyên liệu, quy trình chế biến và đóng gói nhằm đảm bảo rằng sản phẩm đạt tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm và không chứa các chất độc hại.

• QCVN 02-04:2009/BNNPTNT về cơ sở sản xuất đồ hộp thủy sản - điều kiện đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành.

• QCVN 02-01:2009/BNNPTNT về cơ sở sản xuất kinh doanh thực phẩm thủy sản – điều kiện chung đảm bảo an toàn thực phẩm do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành. 

• VietGAP thủy sản: là bộ tiêu chuẩn quốc gia căn cứ theo Tiêu chuẩn TCVN 13528-01:2022 áp dụng cho quá trình sản xuất nông nghiệp, bao gồm thủy sản, nhằm đảm bảo các sản phẩm đạt chất lượng cao, an toàn cho người tiêu dùng và thân thiện với môi trường. Trong lĩnh vực thủy sản, VietGAP đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm thiểu tác động môi trường, và tăng cường sức cạnh tranh của sản phẩm thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

2. Tiêu chuẩn quốc tế

Khi tham gia vào thị trường quốc tế, các doanh nghiệp Việt Nam cần tuân thủ nhiều tiêu chuẩn quốc tế. Dưới đây là một số tiêu chuẩn quốc tế quan trọng liên quan đến cá và sản phẩm thủy sản:

• Tiêu chuẩn Codex (Codex Alimentarius): Đây là tập hợp các tiêu chuẩn quốc tế do Ủy ban Codex Alimentarius của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) ban hành. Đối với sản phẩm thủy sản, Codex đưa ra các hướng dẫn cụ thể về chất lượng, an toàn thực phẩm và quy trình sản xuất. Các tiêu chuẩn Codex là cơ sở để các quốc gia thành viên xây dựng và áp dụng trong quản lý an toàn thực phẩm.
• HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points): Phân tích mối nguy và điểm kiểm soát tới hạn được áp dụng rộng rãi trên toàn cầu. HACCP yêu cầu các doanh nghiệp xác định và kiểm soát các mối nguy tiềm ẩn trong suốt quá trình sản xuất, từ nguyên liệu đầu vào cho đến sản phẩm cuối cùng. Đối với ngành thủy sản, việc áp dụng HACCP gần như là bắt buộc để đảm bảo rằng sản phẩm an toàn cho người tiêu dùng.
• ISO 22000:2018: Hệ thống quản lý an toàn thực phẩm quy định các yêu cầu đối với hệ thống quản lý an toàn thực phẩm. ISO 22000:2018 kết hợp các yếu tố của HACCP và các nguyên tắc quản lý khác để tạo ra một hệ thống quản lý toàn diện. Đối với ngành thủy sản, tiêu chuẩn này giúp các doanh nghiệp không chỉ đáp ứng các yêu cầu về an toàn thực phẩm mà còn cải thiện hiệu quả hoạt động và tăng cường uy tín trên thị trường quốc tế.
• BRC (British Retail Consortium) Global Standards: Đây là một trong những tiêu chuẩn hàng đầu về an toàn thực phẩm và chất lượng do Anh quốc ban hành. Các sản phẩm thủy sản của Việt Nam khi xuất khẩu sang Anh và các nước châu Âu khác thường phải tuân thủ tiêu chuẩn BRC. Tiêu chuẩn này yêu cầu các doanh nghiệp thực hiện kiểm soát chặt chẽ từ quy trình sản xuất đến lưu trữ và vận chuyển sản phẩm.

Việc tuân thủ các tiêu chuẩn trên đặt ra nhiều thách thức cho các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Một số thách thức chính bao gồm:

- Đầu tư vào cơ sở hạ tầng và công nghệ: Để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe, các doanh nghiệp cần đầu tư vào cơ sở hạ tầng, máy móc, và công nghệ hiện đại. Điều này đòi hỏi nguồn vốn lớn, điều mà không phải doanh nghiệp nào cũng có thể đáp ứng.

- Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực: Các tiêu chuẩn như HACCP và ISO 22000 yêu cầu sự tham gia của đội ngũ nhân viên có kỹ năng và kiến thức chuyên môn cao. Việc đào tạo và nâng cao năng lực cho nhân viên là một trong những yếu tố quan trọng để đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn này.

- Kiểm soát chuỗi cung ứng: Đối với các sản phẩm thủy sản, việc kiểm soát chất lượng không chỉ dừng lại ở doanh nghiệp sản xuất mà còn phải bao gồm cả chuỗi cung ứng, từ khâu nuôi trồng, thu hoạch đến vận chuyển và phân phối. Điều này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan và sự kiểm soát nghiêm ngặt từ đầu đến cuối.

- Cạnh tranh trên thị trường quốc tế: Tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế giúp nâng cao chất lượng sản phẩm và tăng cường khả năng cạnh tranh. Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt Nam vẫn phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các nước có ngành thủy sản phát triển mạnh như Na Uy, Nhật Bản, và Mỹ.

Cơ hội và hướng phát triển trong tương lai cho ngành thủy sản

Dù có nhiều thách thức, việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế cũng mang lại nhiều cơ hội cho doanh nghiệp thủy sản Việt Nam:

• Mở rộng thị trường xuất khẩu: Khi đáp ứng được các tiêu chuẩn quốc tế, các doanh nghiệp có thể tiếp cận với nhiều thị trường tiềm năng hơn, đặc biệt là các thị trường khó tính như EU, Mỹ và Nhật Bản.
• Nâng cao giá trị thương hiệu: Tuân thủ các tiêu chuẩn giúp nâng cao uy tín và giá trị thương hiệu của doanh nghiệp trên thị trường quốc tế, từ đó thu hút được nhiều khách hàng và đối tác chiến lược.
• Phát triển bền vững: Các tiêu chuẩn quốc tế không chỉ tập trung vào an toàn thực phẩm mà còn đề cao các yếu tố bền vững trong sản xuất, bảo vệ môi trường và phát triển cộng đồng. Điều này giúp doanh nghiệp phát triển bền vững và lâu dài.

Việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng và an toàn của các sản phẩm cá và thủy sản. Dù phải đối mặt với nhiều thách thức, các doanh nghiệp Việt Nam cũng có nhiều cơ hội để phát triển và mở rộng thị trường. Trong tương lai, sự cam kết đối với các tiêu chuẩn chất lượng sẽ tiếp tục là yếu tố quan trọng giúp ngành thủy sản Việt Nam khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế.